Uroki dawnej prasy (189)

z Paryża d. 5. Listopada

Woyna z Austryą staie się codzień nieuchronnieyszą. Prawdziwa przyczyna niezgód między Austryą i Francyą nie iest iuż żadną tajemnicą. Nie mogą się porozumieć względem traktatu Campo-Formio. Austrya twierdzi, że podług niego tylko iedna Rzplta we Włoszech bydź powinna, i zdaie się, że ma chęć otrzymać Rpltę Rzymską w nadgrodę. Francya zaś na zniszczenie iey zezwolić nie chce. Oprócz tego nasza ugoda z Austryą nie będzie łatwa i z przyczyny Neapolu; z tą potencyą woyna iest nieuchronna.

Król Sardyński chce nas wesprzyć całą swoią potęgą w przypadku woyny i pożyczyć 8 milionow, iak niektóre wiadomości głoszą.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.11.21 Nr 93]

Uroki dawnej prasy (188)

z Semlina d. 20. Paźdz.

Oto są pewne szczeguły wyiaśniaiące postępek Wezyra Baszy Rumelii, Mustafy. Wiadomo, że operacye Mustafy przeciw Basmanowi Oglu nie udawały się, będąc kilka razy pokonany. Dobra artylerya Basmana, wylew wody, ślepa zaciętość, lekkomyślność i łakomstwo iego woysk, które nie pytaiąc się o zwycięztwo przedmieścia Widdinu rabowały, są przyczyną klęski ustawiczney Mustafy. Jeden z zaufanych iego doniósł go do Kapitana Baszy, wystawiaiąc go iako źrzódło tak znacznych szkód. Kapitan Basza dokazał tego, iż W. Sułtan żądał od Mustafy odpowiedzialności za woysko, pieniądze, i potrzeby woyskowe utracone. Mustafa wiedząc, iakby mu ciężko było wytłomaczyć się z takowych zarzutów, uczynił, co w Turcyi Baszowie czynić zwykli, to iest cofnął się z swoim korpusem do Zofii i Filipopoli dla zabespieczenia swoiey głowy, którą mu odiąć Kapitan Basza miał zlecenie.

Na koniec udało mu się zyskać znowu łaskę W. Sułtana przynaglonego w teraznieyszych okolicznościach do ocalenia spokoyności wewnętrzney, a razem i Gubernatorstwo Belgradu, dokąd z swoim woyskiem ciągnie.

W Grecyi krwawe zdarzenia nie są rzadkie teraz. Albańczykowie kłócą się z Janiczarami. Ostatni maią przewagę, nie mogą iednak załatwić niezgód i nieukonientowania.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.11.17 Nr 92]

Uroki dawnej prasy (187)

z Paryża d. 27. Paźdz.

Ponieważ prawo względem powiększenia naszych armiów nie do smaku iest młodym ludziom przeto usiłuią nasi dziennikarze ożywić ich ochotę. Horacyuszowe dulce est pro patria mori rozlega się wszędzie. Waszym iest przeznaczeniem (mówi l'Ami des loix) wznieść godność ludzkiego rodzaiu i rozszerzyć po całey ziemi pomyślność i oświecenie.

z Paryża d. 30. Paźdz.

Zdaie się, że wiadomość o wkroczeniu Austryaków do Gryzonii zniszczyła wszelką nadzieię pokoiu. Zapewniaią, że podczas ostatniey woyny z kantonami małemi, żołnierze cesarscy przebrani po wieśniacku walczyli przeciw Francuzom.

Generał Dupuis, komendant Kairu, pisał w liście do iednego ze swych przyiaciół co następuie:

Zakładamy w Egypcie kolonią i czyniemy urządzenia wszelkiego gatunku. Wszystko nam pomyślnie idzie, a szczęście nie opuszcza naszego bochatyra. Obchodziemy z entuzjazmem uroczystość świąt Mahometa. Egypt stanie się dla Francyi nieoszacowanym kraiem; nim lud ciemny z swoiey nieświadomości powstanie, wszyscy koloniści urządzą się iuż. Urzędnicy Egypscy ledwo koszulę ludowi dotychczas zostawiali, ale nasza grzeczność podoba mu się niezmiernie; jednakowoż przymuszeni iesteśmy trzymać go w karności. Za trzy dni obchodzić będziemy święto Mahometa, pod czas którego tak nabożnemi okazywać się będziemy iak pielgrzymowie; oszukuiemy Egypcjan przez nasze zmyślone przywiązanie do ich religii... (*)

Rozmaite wiadomości

Francuzki kapitan Petit Thonars, chociaż mu obydwie nogi w potyczce pod Abukirem ustrzelono, nie przestał iednakowoż kommenderować; potym roskazał swym maytkom, aby go w morze wrzucili, chcąc wolnym umierać; maytkowie wzdrygali się to uczynić, ale gdy im surowo roskazał, wykonali roskaz; iego okręt ostatni dopiero poddał się.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.11.14 Nr 91]

--

(*) tutaj redakcja Gazety Południowo-Pruskiej ocenzurowała dalszą część zdania, brzmiącą: "w którą ani Bonaparte ani my nie wierzymy bardziej niż w tą, którą głosił zmarły papież Pius" (za biografią Napoleona pióra Bainvillea: Nous trompons les Égyptiens par notre simili attachement à leur religion, à laquelle Bonaparte et nous ne croyons pas plus qu'à celle de Pie le défunt)

Uroki dawnej prasy (186)

z Austryi d. 24. Paźdz.

Stosownie do doniesień z Peterzburga, znayduiący się w Rossyi kawalerowie Maltańscy wraz z wielu zagranicznemi braćmi swego dotychczasowego Wielkiego Mistrza, Barona Hompesch, z urzędu zrucili i Imperatora Rossyiskiego o protekcyą upraszali. Paweł I, przychylił się do ich proźby, ogłosił się protektorem Malty, i wydał do wszystkich Europeyskich dworów deklaracyą datowaną w Gatchinie dnia 12. Września, w którey protektorem zakonu Maltańskiego bydź głosi.

od brzegów Dunaiu d. 24. Paźdz.

Woyska Rossyiskie na granicach Gallicyi odebrały roskaz maszerowania bez zwłoki do Niemiec. Generał-adiutant Baron Vincent poiechał więc z Wiednia do Galicyi dla przeprowadzenia tych woysk!

z Węgier d.21. Października

W Bośni ogłoszono firman wzywaiący mieszkańców do woyny przeciw Francuzom:

Pozdrawiam was (są to słowa firmanu) młodzi Turcy iako moie dzieci, was mężów iako moich braci, a was starców iako moich oyców, i proszę, imaycie się oręża przeciw niewiernym, wyonstrzyicie wasze miecze i ocalcie waszą oyczyznę. Mówią powszechnie, że Sułtan firman swóy krwią przypieczętował.

Wszystkie fortece naprawiaią z pośpiechem, i wszyscy kapitani powrócili iuż od armii Widdińskiey. Wszyscy francuzi uciekli z Saraiewa przebrani. Jeden żyd został tam ukamienowany od młodych turków a iego ciało wyrzucono psom na pożarcie, z tey przyczyny, iż był w podeyźrzeniu o porozumienie z Francuzami.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.11.10 Nr 90]

Uroki dawnej prasy (185)

z Rzymu d. 8. Października

Następuiący list z Alexandryi datowany dnia 25. Sierpnia zawiera w sobie niektóre szczeguły zdarzeń zaszłych w Egypcie w miesiącu Lipcu. Oto iest iego osnowa.

Wszystko co się opierało, legło trupem; twierdza odebrana została szturmem, a nasi żołnierze pałaiąc zemstą za śmierć naszych towarzyszów broni wycięli w pień bez miłosierdzia resztę Mameluków retyruiących się z bronią w ręku do meczetu.

Przestrach i trwoga pierwszym były sentymentem, który w sobie Egypcianie uczuli. Ten lud z przyrodzenia powolny i boiaźliwy, nieśmiał ukazać się przed zwycięzcą, którego nie wiedział ieszcze zamiarów; krył się i zamykał swoią żywność, co było przyczyną, że armia doznała niedostatku żywności w pierwszych dniach i musiała udać się do żywności morskiey.

Lęcz gdy po pierwszym wrażeniu trwogi nastąpiła ufność, rynki Alexandryiskie napełnione były wszystkim i dostarczono nam wszelkiey żywności, w którą kray ten obfituie.

Buonaparte usiłował nayprzod zyskać zaufanie i przyiaźn Szerifa, ozdobił go szarfą tróykolorową, okazywał mu wszelkie wzglądy i szacunek. Szerif położywszy rękę na piersi wzywaiąc Allah, zapewnił mu swoią wdzięczność. Ale generał dostrzegł wkrótce, że zdrayca utrzymywał porozumienie tayne z Mamelukami, knuiąc spisek, kazał go więc zaprowadzić na okręt l'Orient, zkąd przeprowadzony był do uyscia Nilu.

Buonaparte żądał w zakład dzieci nayznacznieyszych mieszkańców kraiu. Przez proklamacye nakazał szanować śmieszne zwyczaie i obrządki bałwochwalcze tego narodu; nie przeszkadzano mu ani w iego ustawicznych obrządkach religii, ani w iego zwyczaiach domowych. Żołnierz francuzki szanuie ie zimną krwią iako filozof.

Egypcianie maią nieiaki gatunek uszanowania ku psom. Te zwierzęta żyią iakby pokoleniami w ich miastach; ieżeli który pies przeydzie z iednego pokolenia do drugiego, wszystkie członki ostatniego odsyłaią go zaraz do pierwszego. Jałmużny Egypcyan opatruią ich potrzeby. Chociażby były naybrzydsze, dochowuią ie do samey starości; ktoby uderzył psa, zbuntowałby cały Egypt, i Francuzi szanuią te psy. Ten lud oddaie także nieiaką cześć synogarlicom, które żyią w ich domach i na ulicach iak drobiazg domowy; karabin francuzki nie śmie zabiiać żadney synogarlicy.

Alexandrya i inne miasta Egypskie inaczey są budowane iak miasta Europeyskie. Alexandrya nie ma wielkich budynków, któreby mogły bydź obrocone na koszary, iey domy są małe i źle budowane, żołnierz nie może stać u mieszkańca.

Mamelucy walczą za przykładem starożytnych Partów, uciekaiąc; ich taktyka iest nieporządna, przypieraią, strzelaią, uciekaią, i znowu się wracaią, zgoła spuszczaią się naywięcey na chybkość swych koni.

Arabowie rabuiący postępuią za armiami Mameluków, odzieraią zabitych, i zostawiaią nagie ciała nad brzegiem Nilu.

Chciwość złota iest powodem, że Mamelucy nawet na woynę idą z swemi trzosami; niektórzy z naszych żołnierzy zyskali bogate łupy.

Obwieszczenie

Tomasz Gliński, strzelec około 22 lat maiący, wzrostu dobrego, twarzy biały, gładkiey, włosów białorudawych, ukradłszy Panu Swemu W. Skórzewskiemu z Kiekrza flintę dwururną, wyżlicę kasztanowatą i barwę(*) strzelecką nową z butami uciekł w dzień Zaduszny, przeto uprasza tenże Pan, aby gdzie był przytrzymany i o nim do Kiekrza dano znać za powróceniem kosztów.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.11.07 Nr 89]

--

(*) liberię (u Doroszewskiego w znaczeniu 8b)

Uroki dawnej prasy (184)

z Paryża d. 18. Października

Minister zagranicznych interessów odebrał kuryera od generała Buonaparte z Kairu z depeszami. Przed nim wyiechało iuż dwóch innych. kuryerow, ale od Anglików zostali schwytani. Trzeci płynął podłuż brzegów morza śródziemnego i zawinął do Ankony; opuścił Buonaparta przed dwiema miesiącami i przywiózł następuiące a powiększey części ieszcze nie znaiome wiadomości.

Francuzka eskadra ukazała się pod Alexandryią dnia 1. Lipca. Wylądowanie nastąpiło w odległości iedney mili od miasta.W nocy pomaszerowała armia do Alexandryi; równo ze świtem rospoczął się attak; miasto zostało natychmiast opanowane, a przy końcu dnia obydwa zamki kapitulowały.

Potym zawarłem z Arabami umowę; 30. ich naczelników przybyło do mnie, miałem z niemi długą konferencyą i przyrzekli mi, iż spokoyni będą i tyle mi ludzi przystawią, ile do attaku przeciw Mamelukom potrzebować bedę. Wszystkim niewolnikom tureckim, których w Malcie zastałem, dałem wolność, opatrzyłem paszportami i wielką liczba exemplarzy manifestu, ogłoszonego przy wkroczeniu do Egyptu. Opanowanie Alexandryi kosztuie do 30. ludzi zabitych, a do 100. rannych. Zabitych roskazałem pochować pod kolumnami Pompejusza.

Dnia 7. urządziwszy tymczasowy rząd w Alexandryi i postawiwszy port w stanie obrony, ruszyła armia ku Kairowi, gdyż nic nie było nagleyszego, iak pośpieszyć przeciw temu miastu dla przeszkodzenia Mamelukom, żeby nie poczynili środków obrony i nie zniszczyli tamteyszych magazynów. Dwie drogi prowadziły tam, przez Demenhur i Rozetę. Pierwsza idzie przez zaludnione okolice, lecz iest dłuższa, druga iest krótsza, ale idzie przez wielkie pustynie ponad Nilem, udałem się ostatnią.

Wysłałem generała Dügna dla opanowania miasta Rozety i zostawienia tam garnizonu, z tamtąd roskazałem mu się udać do Demenhur ponad Nilem. Rannym generałom Kleber i Menou powierzyłem komendy, pierwszemu w Alexandryi, drugiemu w Rozecie. Wszystkie okręty transportowe zostały się w porcie Alexandryi, okręty zaś woienne pod Abukir. Szalupy kanonierskie i inne małe statki pod komendę Peree i Andreossy odebrały roskaz udać się Nilem za generałem Dügna.

Dnia więc 7. ruszyłem z Alexandryi, a nazaiutrz stanąłem w Demenhur. Droga miedzy obydwoma mieyscami iest sucha pustynia rozciągaiąca się na 14. mil, gdzie tylko kilka złych źrzódeł znayduie się, które właśnie przeszkodziły, iż od pragnienia nie poumieraliśmy. Podczas marszu napadli na nas Arabowie, ubiwszy nam 30. ludzi.

Batalia pod Ramahnieh.

Dnia 10. stanęliśmy w Ramahnieh nad Nilem i złączyliśmy się z dywizyą generała Dügna. Dywizya generała Desaix attakowana była od 7. do 8oo Mameluków, których po żywey kanonadzie z utratą 40. ludzi odparła.

Batalia pod Chebreisse.

Tymczasem Murat Bey na czele swoiey armii złożoney z wielkiey liczby kawaleryi, mając 8 do 10. wielkich szalup kanonierskich i wiele bateryów nad Nilem, czekał nas w wiosce Chebreisse.

Dnia 12. wieczorem przybliżyliśmy sie do niego. Dnia 13. równo ze świtem staneliśmy naprzeciw siebie. Nie mieliśmy więcey iak 200. kawaleryi. Mamelucy mieli wyborną kawaleryą, okrytą złotem i srebrem, uzbroioną naylepszemi karabinami i pistoletami Londyńskiemi, i maiącą naypięknieysze pewnie w całym lądzie konie.

Armia uszykowała się w porządku do batalii, każda kompania uformowała czworogran; nasza artyleria wymierzona była na wszystkie strony; bagaże i kawalerya znaydowały się w środku.

Wtem rospoczeła się potyczka miedzy naszą i nieprzyiacielską flotylą, która była bardzo zacięta; z obu stron uczyniono z armat więcey 1500. wystrzałów. Obywatel Perree szef dywizyi raniony był w rękę. Niektore z naszych szalup odzyskał trzy razy przez swoie męstwo. Generał Andreossy komenderuiący woyskiem lądowym zachował się bardzo dobrze. Szczególnieyszą uczynić należy tu wzmiankę o mędrcach Monge i Berthelot, którzy się na iedney szebece znaydowali i okazali, iż gdy idzie o pokonanie nieprzyiaciół oyczyzny, wszyscy Francuzi żołnierzami są.

Kawalerya Mameluków okryła całą równinę, obkoliła nasze skrzydła, i usiłowała ze wszystkich stron złamać nasze szeregi, ale wszędzie znalazła linie równie mocne i odpartą została w nieporządku wśródn nayżywszego ognia ze stratą 300. ludzi i szalupy admiralskiey, zapaloney i wysadzoney na powietrzę.

Przenocowaliśmy w Chebreisse i maszerowaliśmy przez całe 8 dni przez naygorętszą w świecie okolicę. Wszystkie wsie, gdzie przyszliśmy, opuszczone były od mieszkańców; przeto iedna dywizya musiała na prawym brzegu w Delcie żywność zgromadzić i do armii przesłać.

Dnia 20. Lipca rano spostrzegliśmy pyramidy; wieczorem przybliżyliśmy się do Kairu o 6. mil drogi.

Dowiedziałem się, że 23. Beiów okopało się z całą swoią potęgą w Imbabe, uzbroiwszy swoie szańce więcey 60. armatami.

Batalia pod Pyramidami.

Dnia 21go równo z świtem napotkaliśmy ich przednią straż, pędząc ią od wsi do wsi. O godzinie 2. stanęliśmy pod szańcami armii nieprzyiacielskiey. Nakazałem generałom Desaix i Regnier przeciąć komunikacyą z Egyptem wyższym iey przyrodzonym schyłkiem, gdzie się ratować mogła. Armia stanęła w takim porządku do batalii iak pod Chebreisse.

Jak tylko Bey Murat postrzegł poruszenia generała Desaix, postanowił uderzyć na niego; wysłał iednego z naywalecznieyszjch Beiów z wyborem woyska, który iak gdyby błyskawica uderzył na obydwie dywizye; przypuszczono ich na 50kroków; rzęsiste kule i kartacze zasłały wielką ich liczbą pole batalii. Arabowie wpadli potym między obydwie dywizye, a ogień z dwóch stron dokonał ich klęski.

Roskazałem niezwłocznie generałowi Bon przypuścić atak do szańców, a generałowi Vial wniść między wspomnione wyżey dywizye i szańce dla dopełnienia troiakiego celu, to iest, aby przeszkodzić wyiściu tego korpusu, przeciąć mu retyradę, i atakować szańce z lewego skrzydła.

W momencie generałowie Vial i Bon roskazali pierwszey i trzeciey dywizyi stanąć w kolumnach do attaku, dwunasta i trzecia dywizya zachowały tę same pozycyą, formuiąc zawsze czworogran i wspieraiąc kolumny attakuiące.

Kolumny generała Bon kommenderowane przez mężnego generała Rampon uderzyły na szańce z zapędzeniem się zwyczaynym, niezważaiąc na ogień liczney artylerii Mameluków. Mamelucy wybiegli wielkim galopem z szańców; nasze kolumny uformowały się w czworogran i przywitały ich bagnetem nasadzonym i gradem kul, a w momencie pole batalii zasłane zostało ich trupami. Nasze woyska opanowały szańce, Mamelucy uciekaiący tłumem wpadli na lewe skrzydło nasze, ale generał Vial stał tam; batalion karabinierów, pod którego ogniem o pięć kroków przechodzić musieli, uczynił miedzy niemi rzeź straszną. Wielka liczba ich zatonęła w Nilu.

Więcey 400 wielbłądów obciążonych bagażami i 50 armat zyskaliśmy. Strata Mameluków wynosi 3000 ludzi kawaleryi wyborney. Wielką liczbę Beiów raniono albo zabito. Nasza strata wynosi 20 do 30 ludzi w zabitych a do 100 rannych. Tey samey nocy Mamelucy opuścili Kair, spaliwszy wszystkie swoie szalupy kanonierskie, korwety, brygi i iednę fregatę.

Dnia 22. nasze woyska wkroczyły do Kairu. W nocy lud zrabował i spalił domy Beiów, dopuściwszy się wielu zbrodni. Kair liczy 300,000 mieszkańców naypodleyszych w świecie.

Po tylu dawnych bataliach i potyczkach wydanych od naszego woyska sile przewyższaiącey, nie myślałbym chwalić ich wstrzemięźliwość i ich krwi zimney w teraźnieyszey okoliczności, gdyby ten nowy gatunek woyny nie był wymagał od nich cierpliwości, która się w samey rzeczy nie zgadza z żywością francuzką. Gdyby się były dały powodać swoiey gorącości, nie byłyby zyskały zwycięztwa, które w tym kraiu inaczey odniesione bydź nie może tylko przez zimną krew i wielką cierpliwość.

Kawalerya Mameluków okazała wielkie męstwo. Cały zbytek tych ludzi dał się widzieć w ich koniach i ich zbroi. Ich domy są nędzne. Trudno widzieć ziemię zyźnieyszą iak w Egypcie, ale też nie masz ludu nędznieyszego, głupszego i dzikszego, iak Egypcianie; oni przenoszą guzik naszego żołnierza nad taler. Na wsiach nie znaią nawet nożyczków. Ich domy są lepione z gliny, meblami ich są kołdry słomiane i dwa albo trzy garki ziemne. Mało iedzą i używaią rzeczy, nie znaią młynów; żyiemy tylko leguminami(*) i mięsem, obfitość zboża iest tu wielka.

Ustawicznie ucieraliśmy się z Arabami, którzy są naywiększemi złodzieiaimi i naywiększemi w świecie zbrodniarzami, zabiiaiąc równie Turków i Francuzów. Generał brygady Muireur wielu adiutantów i oficyerów sztabowych zostało zamordowanych przez tych nędzników, zasadzaiących się za tamami albo w rowach na swych wybornych małych koniach; biada temu, który się oddali od kolumny na 100 kroków. Generał Muireur niezważaiąc na przełożenia wielkiey straży udał się do pagórka na 200 kroków odległego, za którym znaydowało się 3 Beduinów,którzy go zamordowali; Rzplita traci w nim iednego z naymężnieyszych generałów. (**)

W tym kraiu mało iest pieniędzy, wiele żyta, ryżu, legumin i bydła. Rzplita nie może-mieć bliższey i żyźnieyszey kolonii iak w Egypcie. Klima iest zdrowe, ponieważ noce są chłodne. Mimo wielkie trudy i niedostatek wina, nie mamy iednak żadnego chorego. Żołnierze znayduiewielką;ochłodę w pastekach (gatunek melonów wodnych), których tu rodzi się wiele.

Naywyższy Ordonator Sucy wsiadł na naszą flotylę dla przysposobienia nam żywności z Delty. Widząc mnie podwaiaiącego marsz, i pragnąc bydź w dniu batalii przy mnie wsiadł na szalupę kanonierską, i mimo wielkie niebeśpieczeństwo oddzielił się od flotyli. Jego szalupau tkwiła, otoczony wielu nieprzyjaciółmi okazywał naywiększe męstwo; raniony niebeśpiecznie w rękę, zachęcał swoim przykładem maytkow, i udało mu sięprzecież wyrwać z niebeśpieczeństwa.

Zdrowa Nilowa woda gasi pragnienie żołnierzy i sprawia im codzień skuteczne zdrowiu łaźnie.

(Podp.) Buonaparte.

Redaktor zawiera ieszcze następuiące wiadomości o Egypcie.

Ścigaiąc ostatni korpus Mameluków, armia uwolniła część karawany idącey z Mekki i zabraney przez Arabów, którą na pustynie wiedli. Buonaparte roskazał zgromadzić iey szczątki i posłał pod eskortą do Kairu; dał wieczerzą dla znaczniejszych kupców tey karawany i ich żon; te są piękney urody ale ich twarze okryte są stosownie do zwyczaiu kraiowego, do czego iest bardzo trudno naszey armii przyzwyczaić się.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.11.03 Nr 88]

--

(*) Chodzi, rzecz jasna o warzywa, ze szczególnym uwzględnieniem strączkowych, a nie o desery. Por. łac. legumen i fr. légume.

(**) Mimo tej napoleońskiej pochwały (i dramatycznych okoliczności śmierci), generał Muireur jest bardzo mało znany, co niemal nasuwa podejrzenia o jego apokryficzność. Nota bene, wydane w 1855 w Filadelfii "Anecdotes of Napoleon Bonaparte and His Times (Compiled from Every Authentic Source)" pióra A. Cunninghama, Esq. inaczej nieco sprawozdają raport Napoleona do Dyrektoriatu, przydając przyszłemu cesarzowi nieco mrocznego fatalizmu: "General Muireur, in spite of all remonstrance, and by a fatality which I have often remarked in men arrived at their last hour, went out alone and was assasinated by two Bedouins".

Uroki dawnej prasy (183)

z Paryża d. 14. Paźdź.

Nie tylko w komedyalniach większe znayduie się warty teraz niż dawniey, lecz także wszystkie mieysca publiczne: ogrody, budynki poświęcone zabawie publiczney, nawet i naymnieysze sale, chociażby w nich więcey nie tańczyło par iak 20, strzeżone są przynaymniey od 12 fizylierów.

z Austryi d.13. Października

Z Neapolu donoszą, że francuzi Maltę opuścić mieli. Gdy Maltańczykowie odcięli im wodę słodką, francuzi poddali się. Portugalska flota zabrała cały ich garnizon z 3000 żołnierzy składaiący się, i wysadziła na brzegi Algierskie, ponieważ nie miała żywności dla tak wielu ludzi. Czekamy potwierdzenia tey wiadomości.

Doniesienie

Tuteysze Królewskie Kollegium Opiekuńcze podaie ninieyszem obwieszczeniem do wiadomości, iż W. Augustyn Zakrzewski z Rakoniewic ieszcze małoletnim iest, i pod opieką zostaie, a zatem sam z siebie w żadne prawne umowy wchodzić i żadnych długów zaciągać nie może, o czem ostrzega się każdego, aby się w żadną pożyczkę, albo inne interessa z nim nie wdawał. W Poznaniu dnia 24. Października 1798

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.31 Nr 87]

Uroki dawnej prasy (182)

z Paryża d. 10. Paźdź.

W departamencie du Var ob. Huget zamordował swoie dzieci ponieważ rozumiał, iż gdy xięży zniesiono, one też błogosławionymi bydź by nie mogły.

z Włoch d. 2. Września

W okolicy Mantui, a mianowicie w Riviero panuią wielkie rozruchy między wieśniakami. Ci zgromadzili się na processyą; municypalność nie chciała dozwolić odprawiania iey. Przyszło do walki i urzędników municypalności pokrzywdzono. Francuzki kommendant nadbiegł z woyskiem, wziął kilku wieśniaków do aresztu, ale nie przywrócił iednak zupełney spokoyności i dlatego więcey woysk przeciw nim ruszyć ma.

Rozmaite wiadomości

Nigdy tak często kuryery (piszą z Wiednia) nie przybiegały tu iak w tym czasie.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.27 Nr 86]

Uroki dawnej prasy (181)

z Filadelfii d. 10. Sierpnia

Żółta febra zaczyna znowu pustoszyć nasze miasto. Podług uwag lekarzów zgniła kawa przywieziona z Jamaiki stała się przyczyną tey zarazy. Urząd zdrowia wzywa mieszkańców okolic zarażonych, aby się iak nayprędzey z miasta wynosili.

z Londynu d. 4. Października

Gdy kuryer wiózł Królowi depesze o zwysięstwie Nelsona do Weymouth, napadniony był od iednego rozbóynika, który mu 8. gwineów i depesze zabrał. Kuryer rzekł do niego: pieniądze możesz sobie wziąć, ale depesze odday mi, ponieważ zawieraią w sobie wiadomość o całkowitym zniszczeniu floty francuzkiey. Na te słowa rozbóynik okazał wielką radość, oddał mu depesze i kazał mu pośpieszać z niemi do Króla.

z Londynu d. 9. Października

Listy z Konstantynopola donoszą, że Beiowie zapewnili Sułtana, iż nie prędzey odpoczną, dopóki generała Buonaparte z całą armią w Egypcie nie zniosą. Sułtan odpowiedział, iż wielkie zaufanie w nich ma, i spodziewa się, iż nie dozwolą francuzom zgromadzić w Egypcie i garsztki piasku.

Rozmaite wiadomości

Okazywanie się w kompaniach z krótko uciętemi włosami należy ieszcze w Paryżu do nowey mody. Kto się pięknym damom à la herison, à la Grecque, à la Sicilienne podobać chce, musi koniecznie nosić głowę à la Titus, à la Brutus. W 12 wieku rozwiodła się  Eleonora Akwitańska z Ludwikiem VII z tey przyczyny(*), że sobie brodę ogolić i włosy obstrzyc kazał; i powiedziała, iż ią oszukano, ponieważ zamiast Xiążęcia, za którego póyść rozumiała, dostała mnicha.

Uwiadomienie

Podaie się publiczności całey do wiadomości, aby synom W. Samuela Kęszyckiego, to iest imieniem pierwszemu Janowi, drugiemu Marcinowi, trzeciemu Ignacemu, nie kredytowali i nie pożyczali w nadzieie dwoynasób odebrania; ponieważ ci zwyż wyrażeni swe porcye dawno od łaskawego oyca wybrali, a tenże oyciec maiący córek tyle ile synów w równości przypuszcza do działu iak córki tak synów. Więc ostrzega się w publiczności wszelkiey kondycyi i procederu ludzi, aby nie szkodowali w szafie.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.24 Nr 85]

(*) przyczyny były trochę mniej spektakularne i bardziej skomplikowane.

Uroki dawnej prasy (180)

z Paryża d. 3. Października

We wszystkich kollegiach takie pilne ma rząd oko na czynność pracuiących sekretarzów, iż w Paryżu i wszystkich departamentach każdy z nich trzy razy na dzień pismo okólne podpisem imienia swego stwierdzić musi, na dowód, iż w samey rzeczy przy pracy swey znaydował się.

z Wenecyi d. 30. Września

Plan generała Buonaparte toruiącego sobie drogę do Indyów Wschodnich przez Egypt nie iest nowy. Wenetowie w roku 1498 chwycili się podobnego przedsięwzięcia. Ale gdy admirał Portugalski Vasco da Gama odkrył w tey samey epoce drogę do Indyów Wschodnich przez przylądek Dobrey Nadziei, przeto zaczął zaraz upadać zyskowny Wenetow handel, założony w tych kraiach odległych przez odnogę Suez. Wiadomo, że nie masz borów żadnych na brzegach morza śródziemnego, Wenetowie sprowadzili więc wiele drzewa okrętowego numerowanego do Alexandryi morzem a do wielkiego Kairu Nilem. Z ostatniego miasta transportowali ie lądem za pomocą wielbłądów, aż do odnogi Suez, gdzie wybudowali 10 okrętów woiennych. Te udały się do Indyów Wielkich, lecz wkrótce zniszczone zostały przez Portugalczyków, którzy tam siłę przewyższaiącą mieli, a zatym łatwo Wenetów pokonać mogli.

z Londynu d. 5. Października.

W tym momencie huk armat i dźwięk dzwonów ogłaszaią sławne zwycięztwo admirała Nelson odniesione nad flotą francuzką przy uyściu Nilu. Radość ludu z powodu tego zwycięztwa iest niezmierna. Damy zaczynaią ubierać się na chonor Nelsona a'la Egyptienne i nosić kapelusze a'la Crocodile.

Rozmaite wiadomości

W Lwowie i całey Gallicyi zakazane są wszystkie biblioteki czytelnicze.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.20 Nr 84]

Uroki dawnej prasy (179)

 z Konstantynopola d. 10. Wrześ.

Podczas rewizyi nakazaney przez rząd w mieszkaniu posła francuzkiego znaleziono w nim 37. armat, wielką liczbę broni i amunicyi wszelkiego gatunku. Okoliczność ta powiększyła ieszcze bardziey roziątrzenie Turków przeciw Francuzom.

z Turcyi d. 6 Października

Podług doniesień z Rodu datowanych dnia 1. Września Beiowie Egypscy dowiedziawszy się o zwycięztwie pod Abukir, wysłali natychmiast kuryerów do admirała Nelson z uwiadomieniem, że znaczny korpus Beduinów i Arabów zamyśla attakować Francuzów, prosząc, aby nieprzyiaciołom z strony morza zastąpił, gdyż się spodziewaią mocno, iż go na lądzie rosproszą.

Rozmaite wiadomości

Hrabia Ignacy Potocki aresztowany został w Krakowie; wszystkie usiłowania Policyi nie mogły z niego żadney rzeczy wybadać.

Gdy poseł Turecki w Wiedniu przeieżdżał przez ieden nayludnieyszy rynek, lud zaczął klaskać rękami i krzyczeć ″niech żyie Porta″. Poseł nie rozumieiąc ięzyka był bardzo niespokoynym; dowiedziawszy się, co to znaczyło, wyszedł z karety i podziękował za to publicznie ludowi, który ponowił swoie okrzyki.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.17 Nr 83]

Uroki dawnej prasy (178)

z Paryża d. 26. Września

Lubo obchodzenie się Dyrektoryatu z Ameryką przynaymniey w ostatnich czasach było bardzo dobre, iednakowoż rząd amerykański zdaie się nic na to nie zważać. Nasz rząd musi przeto myśleć o środkach obrony, i iest podobieństwo, iż stracił iuż nadzieię zachowania pokoiu. Gazeta urzędowna, Redaktor, odpowiedziała niedawno bardzo krótko na podane przez wiele dzienników dwa zapytania następuiące:„możesz Francya do Stanów Ziednoczonych siłę lądową wysłać? możesz Francya potęgę morską do Stanów Ziednoczonych wysłać?″

Oto iest odpowiedź na to.

„Ameryka stanie się przez woynę z Francyą tym, czym niegdyś była, to iest angielską kolonią, a zatym Amerykanie staną się Anglikami, i mogą iako tacy bydź traktowani. Przeto kapry francuzkie maią prawo zabierania iey okrętów, i iey los złączony iest w czasie teraźnieyszey woyny z losem Anglii.″

„Przypuściwszy, że Anglia po woynie stanie się tym, czym się stać miała, więc Rzeczpospolita może powiedzieć do Amerykanów: przy waszych brzegach tylko odtąd żeglować będziecie; wasza bandera niech się nie waży wiać na morzach Europeyskich. Nie wart ten ochrony, kto się niewdzięcznym okazuie.″

„Nie mogę poiąć, iakie by korzyści Amerykanie zyskać mogli, lecz to wiem, że Rzeczpospolita może im odebrać na powrót te prawa, które im swoią krwią i złotem wspaniale nadała, i które Amerykanie iedynie na to użyli, aby okazać do iak wysokiego stopnia niewdzięczność doyść może!″

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.13 Nr 82]

Uroki dawnej prasy (177)

Rozmaite wiadomości

Inżeniorowie francuzcy zatrudniaią się w Alexandryi planem złączenia morza czerwonego z śródziemnym. Do kopania kanału użytych będzie 8000 ludzi.

Eskadra Barbarzyńska z 5 szebeków, iedney półgalery i iedney galioty wylądowała na wyspię Ś. Piotra w Sardynii, spustoszywszy całkiem kray i zabrawszy w niewolą wielką liczbę mieszkańców.(*)

Podług gazety Hamburgskiey w Moskwie czynią ogromne przysposobienia do woyny. Jest coraz większe podobieństwo, mówi ona, że wiadomości o powietrzu morowym umyślnie tam powiększono, dlatego aby zatamować przystęp do granic, i ukryć przez to część tychże przysposobień.

Nelson przeiął raporta generała Buonaparte do Dyrektoryatu i wiele listów do Francyi. Na okręcie L'Orient znaydowała się kassa woienna i skarby Maltańskie.

W Peterzburgu sprzedane będą przez publiczną aukcyą dnia 12. Października sprzęty pozastałe po Królu Stanisławie Auguście.

Obwieszczenie

Różne zachodzą zażalenia, że huty szklane i kupcy szkłem handluiący, nieprzestaią robić i przedawać butelek nietrzymaiących przyzwoitey miary, przez co publiczność wielką ponosi krzywdę. Podaie się więc ninieyszym obwieszczeniem do wiadomości, iż wszystkie butelki nietrzymaiące w sobie postanowioney miary, kiedy cechą huty szklanney oznaczone i na przedaż destynowane będą, przy wprowadzeniu onych do tuteyszego miasta po upłynieniu czterech niedziel od daty ninieyszego obwieszczenia, przez Policyą skonfiskowane i potłuczone bydź maią; przestępuiący zaś ten zakaz za robienie fałszywych miar do fiskalney odpowiedzi pociągnieni zostaną. Huty szklanne i handluiący szkłem, powinni się więc do tego stosować. Jeżeliby sobie zaś kto zamówił do własney potrzeby, a nie na handel mnieysze butelki, tedy one nie powinne bydź cechowane. Przeciwnie w handlu i w publiczności butelki niecechowane wcale używane bydź nie maią. W Poznaniu dnia 28 Sierpnia 1798 roku. Kamera Woyskowa i Ekonomiczna J.K. Mci Pruss-Południowych.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.10 Nr 81]

--

(*) Wyspa San Pietro, która była celem rajdu piratów tunezyjskich zamieszkana była przez przesiedleńców z wyspy Tabarka u wybrzeży... Tunezji. Wyspa w latach 1540-1742 była w posiadaniu genueńskiej rodziny Lomellini. 

Strona http://www.hieracon.it/Storia/B01-cenni.php zawiera ciekawe informacje o samym rajdzie, jak i trwających lat pięć staraniach o wykup porwanych mieszkańców z niewoli tunezyjskiej.

Uroki dawnej prasy (176)

 z Paryża d. 19. Września.

Kair naywiększym iest w świecie miastem, ale go iednak nie należy porównywać z naszemi europeyskiemi głównemi miastami, gdyż nie ma ani regularnych ulic, wielkich placów, ani pięknych budynków. Ulice są ciasne, nie brukowane i niezdrowe dla wielkiego kurzu. Na domach znayduią się płaskie dachy okryte drzewami owocowemi, na których pospolicie kobiety przebywaią, i tylko od publicznych obwieścicielów widziane bydź mogą, którzy z małych wieżów lud na nabożeństwo zwołuią.

W Kairze liczą do 300. meczetów, ozdobionych wielu małymi wieżami, z których 5. razy co dzień lud na nabożeństwo zwołuią. Turcy nie cierpią dzwonów.

Zamek w  Kairze leży na przykrey skale, otoczony iest grubemi murami. Przed wynalezieniem prochu był bardzo mocnym, lecz dziś w dwóch godzinach opanowanym bydź może. W tym zamku znayduie się mieszkanie Baszy, sala Dywanu, mennica, fabryka kobierców i sławna studnia Józefa.

W okolicy miasta znayduie się wiele ogrodów, dworców i próżnych placów. Liczba mieszkańców podług Barona Tott wynosi 700,000, a podług Volneia tylko 200,000. Widać tam wiele ślepych ludzi, czego tamteysza klima, nieochędożność Egypcyan i ich żywność przyczyną bydź ma. Wezbranie Nilu trwa od Czerwca aż do Sierpnia a czasem i do połowy Września; w tym czasie Egypt podobny iest do obszernego morza, na którym miasta pływaią.

Buonaparte musiał więc do Alexandryi wkroczyć, gdy Nil wzbierać zaczął, i stanąć w Kairze, gdy woda naywyżey wezbrała. Do ostatniego miasta musiał się na statkach przeprawiać i walczyć; także musi około pyramidów na statkach maszerować, ieżeli daley idzie. Towarzyszący mu Francuzi używać będą nayprzyiemnieyszey wiosny wtenczas, gdy nam zima dokuczać będzie, albowiem Nil po porównaniu dnia z nocą upadać zaczyna i za 2. miesiące do koryta swego się wróci.

Rozmaite wiadomości

W Litwie i Gallicyi powietrze morowe wywiera ciągle swóy iad. Chorych napada okropny głód, który zaspokoiaiąc padaią ofiarą śmierci. Woyska rossyiskie zapalaią całe miasta i wsie, wypędzaiąc mieszkańców powiększey części obnażonych do borów. Woyska rossyiskie nic nie zważaią iednak na zarazę i maszeruią daley. Przez kordon austryacki nikogo nie przepuszczaią. Także liczne trzody szarańczy pustoszą Wołoszczyznę, przybliżaiąc się iuż do granic Siedmiogrodzkich.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.06 Nr 80]

Uroki dawnej prasy (175)

 z Paryża d. 18. Wrześ.

Nasze okręty zniszczone zostały pod Alexandryą. Lękamy się, aby to nieszczęśliwe zdarzenie, nadto prawdziwe, nie oddaliło nadziei pokoiu. Mamy wielką przyczynę do wierzenia, że woyna nastąpi. 

Okręt Wilhelm Tell ratuiąc się ucieczką po pokonaniu floty Tulońskiey, przywiózł okropną wiadomość o klęsce naszey do Malty. Inny także okręt schronił się przed ściganiem nieprzyiaciela, ale niewiadomo gdzie? Pewne iest, że admirał Bruyers z wielu zasłużonymi i biegłymi oficyerami marynarki zginął podczas batalii. Wszyscy iednak marynarze, oficyerowie i maytkowie dali dowody nieustraszonego męstwa. Można ich pokonać przewyższaiącą siłą, ale nigdy nie można ich upodlić. Lubo ta strata martwi niezmiernie każdego Francuza, pewnym iednak iest zaręczeniem, że wyprawa do Egyptu i Indyów udaie się, co Anglii dokuczaiący cios zadać musi. Egypt kosztuie 15 do 16 liniowych okrętów, to iest 15 do 16 milionów, ale on daleko więcey zysku przyniesie.

Jeden list prywatny z Livorno donosi: Okręt przybyły w tym momencie z Alexandryi przywiózł wiadomość, że Buonaparte armię Beiów na głowę poraził, lecz ta tak to wszystkie azyatyckie woyska czynić zwykły, za swoią klęskęna niewinnych mściła się, gdzie tylko przyszła chrześcijan i żydów mordowała i domy rabowała,na koniec po całym kraiu rosproszywszy się, popełnia ciągłe morderstwa i rabunki w małych oddziałach.

z Austryi d. 19. Września

Z Konstantynopola przyszła ważna wiadomość, że Wielki Wezyr i Mufty zruceni zostali z swoich urzendow za to, iż się nie dosyć czynnemi i gorliwemi w teraźnieyszych okolicznościach okazali.

O wrażeniu, iakie w tym mieście wyprawa Francuzów do Egyptu uczyniła donoszą ostatnie wiadomości ieszcze co następuie: „Z zadziwieniem czytano tu deklaracyą sprawuiącego interesa francuzkie, obywatela Ruffina podaną przez iego pierwszego Dragomana rozmaitym tuteyszym minitrom.Ta była w tkliwych wyrazach napisana, usiłuiąc nakłonić przez czułe przełożenia ministrów sprzymierzonych z Francyą potencyów, aby się za nim do Porty wstawili, żeby nie był źle traktowany, albo do siedmiu wieżów wtrącony. Zgoła z niey okazuie się, iż obywateł Ruffin przeciwności takiego gatunku cale niespodziewał się.″

Poseł batawskiey Rzeczypospolitey interessował się nader gorliwie za obywatelem Ruffin, oświadczał się za nim śmiało i tkliwie, ale Reiseffendy radził mu, żeby raczey spokoynym był, ieżeli się sam na nieprzyiemne przypadki wystawić nie chce.

Także Hiszpański minister używał wszelkich środków do uspokoienia Turków, staraiąc się wmówić w nich, że Francuzka Rzplita zapewne nie miała żadnych zamiarów nieprzyiacielskich przeciwko Porcie, ale tylko przeciwko swym nieprzyiaciołom, Beiom Egypskim. Lecz Reiseffendy nie był podobno kontent z takowego przełożenia, odpowiadaiąc, że Francya nie miała żadnego prawa do napaści na państwo Tureckie, i że tylko samey Porcie przystoi ukarać osoby i Beiow, na których rozgniewana iest. Francuzcy generałowie nie mieli prawa do zaszczepienia chorągwi swego narodu w kraiu Wielkiego Sułtana, a to ieszcze wśród pokoiu i nayuroczystszego zapewnienia, że miedzy Sułtanem Wielkim i francuzkim Dyrektoryatem dobra harmonia i nienaruszonaprzyiaźń panuie. Na koniec Porta nie obraziła Francyi i nie dała iey przyczyny do żadnych nieprzyiacielskich kroków.

z Brynny d. 22. Września.

Listy z Neapolu datowane dnia 4. t.m. donoszą, że 4 fregaty angielskie ustawicznie około wyspy Malty krążą, zabieraiąc wszystkie okręty usiłuiące zawiiać do Sycylii po żywność. To ośmieliło tak Maltańczyków do buntu, iż 4 nayznacznieysze familie z wielką liczbą wspólników opanowały twierdze na górach panuiących nad miastem, tak dalece, iż teraz iest podobieństwo, że Malta przez Anglików zupełnie opanowaną bydź może.

Obwieszczenie

Względem wprowadzania sukman chłopskich w kraiach przez Moskwę od Polski zabranych robionych.

Ponieważ Nayiaśnieyszy Król J.Mć Pruski Pan Nasz Nąymiłościwszy pozwalając ieszcze na wprowadzenie sukman chłopskich w kraiach przez Moskwę od Polski zabranych z podłey wełny krayiowey robionych do Prus Południowych i Nowo Wschodnich, postanowił oraz raczył, ażeby od tych sukman cło po cztery od sta opłacane było, przeto podaie się to publiczności z zaleceniem ścisłego przestrzegania do wiadomości. W Poznaniu dnia 23. Września 1798. Kamera Woyskowa i Ekonomiczna J.K.Mci Pruss Południowych.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.10.03 Nr 79]

Uroki dawnej prasy (174)

Rozmaite wiadomości

Cokolwiek o Egypcie!

Egypt prowincyą iest Turecką; Beiowie, czyli Gubernatorowie 80.prowincyów trzymaią w swych rękach całą władzę, utrzymuiąc swoią powagę przez Mameluków swoich współbraci. Dwudziestu czterech naymożnieyszych Beiów składaią radę na podobieństwo Dywanu. Wszyscy prawie Beiowie pochodzą z Mameluków. Mameucy są to chrześciańscy niewolnicy kupieni na rynkach publicznych rodem z Georgii, Cyrkassyi, Natolii i t.d. Ci stawszy się machometanami składaią woysko egypskie, i posiadaią niemal wszystkie urzendy. Selim zawoiował Egypt w roku 1517. Chcąc go sobie zabespieczyć i zyskać przywiązanie Mameluków, zawarł z niemi traktat, w którym wielkie im korzyści zapewnił. Ą Beiom nadał nieograniczoną władzę nad wszystkiemi mieszkańcami Egyptu. Sułtan utrzymuie w Kairze Baszę, ale ten reprezentant iego iest niewolnikiem Beiów, bez których pozwolenia z zamku nawet wyiść nie iest mu wolno. Jeżeli chce bronić praw swego pana albo Egypcyan, nazywaią go zdraycą i odsyłaią do Konstantynopola. Lud egypski przyiemne ma z przyrodzenia obyczaie. Turków bardzo mała iest w Egypcie liczba. Anglia tak bardzo czuła ważność komunikacyi przez Egypt z Indyami, iż niczego nie opuściła do zabespieczenia iey sobie. Wszystkie iednak zamiary iey nieudały się.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.09.29 Nr 78]

Uroki dawnej prasy (173)

Rozmaite wiadomości,

W Londynie podano w pewnym zgromadzeniu dysputuiącym się zapytanie do rostrząśnienia: „Jakim sposobem możno by ułagodzić upór Pana Pitta i iego dziki sposób myślenia: czyli przez pokoy, czyli przez reformę parlamentu, lub przez ożenienie?″(*)

Powiadaią w Londynie, że generał Buonaparte iadł śniadanie w Malcie, a obiad u Beia Alexandryiskiego. Teraz pić będzie z admirałem Richery na odnodze Arabskiey kawę, pośpieszy do Tippo-Sahiba na kolacyą, a wieczora następuiącego zaprosi Gubernatora generalnego i radę Bengalską na bal. Który wspaniały zapewne będzie. Anglicy zaproszą może na ucztę także wszystkich Baiadorow.(**)

W Wenecyi przedawano niedawno publicznie kopersztych wyrażający generała Buonaparte w klatce zielazney podaiącego szpadę admirałowi Nelson. Francuzki Konsul zaniósł przeciw temu zaskarżenie i wyrobił zakaz przedawania podobnych kopersztychow.

Powiadaią, piszą z Paryża, że stolica Zakonu Maltańskiego przeniesiona będzie do moskiewskiey Polski.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.09.26 Nr 77]

(*) William Pitt Młodszy zmarł bezżennie i bezpotomnie, podejrzewany o skłonności homoseksualne.

(**) być może z hiszpańskiego (bajador)

Uroki dawnej prasy (172)

Listy prywatne z Berlina pod d. 8. Września donoszą, że do będącego tam Posła Tureckiego nadbiedz miał kuryer z Konstantynopola z doniesieniem, że Mameluki z znaczną liczbą Arabów zaszli drogę generała Buonaparte między Raschied i W. Kairem, lecz kartaczami wkrótce rozpędzeni zostali.

Wódz Francuzki przeniósł główną swoią kwaterę do Kairu i wydał proklamacye w ięzykach orientalnych. Mameluki wysłali potym do niego deputacyą z oświadczeniem chęci poddania się. Gdy tę wiadomość odebrano w Konstantynopolu, Poseł Angielski podać miał notę z oświadczeniem podziwienia swego, iż Turcy mocnych śrzodków przeciw tey napaści nie używali i zachęcając do dzielney obrony, na co odebrał odpowiedź, że Francuzi rebellizantów tylko Porty pogromili.

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.09.22 Nr 76]

Uroki dawnej prasy (171)

z Poznania d. 18. Sierpnia.

Także Xiąże Kurakin, ieden z nayoświeceńszych mężów dworu Rossyiskiego doznał, jak słychać, niełaski Imperatora; powiadaią, że równie jak hrabia Buxhewden posłany został na Syberyą.

Stosownie do listów z Warszawy dwór cesarski roskazał w Gallicyi pociągnąć kordon przeciwko zarazie powietrza. Kommissarze Pruscy maiący roztrząsnąć na miejscu istotną własność powietrza morowego przyięci byli w Gallicyi z sąsiedzką przyiaźnią i z nader wielką grzecznością.

z Konstantynopola d. 20. Sierp.

Generał Buonaparte wkroczywszy do Egyptu wydał następuiącą proklamacyą:

"W imię Boga łaskawego i miłosiernego! Bóg sam jest tylko Bogiem, a nikt więcey. Przyszedł na koniec moment, w którym Beiowie egypscy zasłużoną karę odbiorą za to, że wtargnąwszy tu jako cudzoziemcy z gór Georgii(*) spustoszyli ten piękny kray, znieważaią naród francuzki przez rozmaite obelgi i uciemiężaią handel iego.

Buonapartre generał francuzkiey Rzeczypospolitey przybył tu, przynosząc ze sobą prawidła wolności. Bonaparte stanął tu dziś, i ufność najwyższa oddała Beiów w ręce iego; ten uczyni koniec ich panowaniu. Mieszkańcy Egiptu! Ieżeliby Beiowie odważyć się mieli rozgłaszać, że francuzi przyszli naruszać waszą religią, nie wierzcie ale przekonaycie się, iż to iawnym kłamstwem iest, gdyż oni przyszli tylko wyrwać uciemiężonych z rąk ich tyranów; owszem odpowiedzcie im, że francuzi szczerzey niżeli oni szanuią Boga, iego proroka, i Alkoran.

Wszyscy ludzie są sobie równi w oczach Boga. Tylko rozum, talenta i umieiętności czynią różnice pomiędzy niemi. Że zaś Beiowie tych własności nie posiadaią, iakże mogą bydź godnymi panować nad tym kraiem? Oni sami tylko posiadaią wielkie kraie, piękne niewolnice, wyborne konie, kosztowne mieszkania. Z kąd że otrzymali przywiley do dzierżenia tego wszystkiego? Od Proroka? ieżeli tak iest, niech wam to okażą.

Istność naywyższa, będąc sprawiedliwą i miłosierną ku ludziom chce, aby żaden mieszkaniec Egypski nie był wyłączony od pierwszych urzendów, tudzież aby posiadał naywyższe chonory, ieżeli ma do tego zdatność. Ludny niegdyś i kwitnący kray zniszczony został przez tyraństwo i łakomstwo Beiów, lecz wkrótce wyrwany będzie z tak nieszczęśliwego stanu. Mężowie uczeni i posiadaiący umieiętności przysposobią mu szczęśliwość i bespieczeństwo.

Francuzi są prawdziwemi Muzułmanami. Zwalili niedawno w Rzymie tron Papieża, podżegaiącego chrześcian przeciwko przyiaciołom Machometa. Z Rzymu udali się do Malty, wypędziwszy ztamtąd niewiernych, którzy sądzili się bydź powołani do tego od Boga, aby z Muzułmanami ustawiczną woynę prowadzić. 

Francuzi okazywali się zawsze prawdziwemi i szczeremi przyiaciółmi Cesarzów Tureckich, a nieprzyiaciołmi ich nieprzyiaciół. Niech więc na wieki trwa panowanie naywyższe Sułtana. Śmierć zaś i zniszczenie niech będzie losem naszych przeciwników, Beiów Egypskich, którzy dla zaspokoienia tym lepiey swoiego łakomstwa zawsze nieposłusznymi byli Sułtanowi i z pod iego panowania wybić starali się.

Dobra nowina mieszkańcom tym, co się do nas przyłączą; nie doznaią żadney klęski, ieżeli spokoynymi w swych domach zostaną i będą neutralnymi, ieżeli przekonani o naszym dobrym postępowaniu z sobie z niemi, poddadzą się nam. Lecz okropna zemsta czeka tych, którzy się odważą wspierać Beiów zbroyną ręką; ich rodzaj bez litości wykorzeniony będzie, i śladu go nie zostanie!"

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.09.19 Nr 75] 

(*) Faktycznie kolejni czterej bejowie Egiptu w czasach, w których uzyskał on faktyczną niezależność od sułtana, Ali Bey al-Kabir, Abu al-Dhahab i rządzący w czasie inwazji francuskiej w duumwiracie Ibrahim Bey i Murad Bey pochodzili z terenów obecnej Abchazji, skąd w dzieciństwie zostali porwani w turecką niewolę, przyjęli islam, i drogą opisaną przez Napoleona ("rozum, talenta i umieiętności") osiągnęli pozycję regentów (i rzeczywistych władców) Egiptu.

Uroki dawnej prasy (170)

z Paryża d. 29. Sierpnia

Gdy śpiewacy opery, powiada Poultier, dopraszali się ministra skarbowego o wypłacenie im pensyów, minister odpowiedział - "Nie płacą tym, co płaczą, a iakże można żądać, aby płacić tym, którzy śpiewają?"

z Konstantynopola d. 13. Sierp.

Pewną iest teraz rzeczą, że Buonaparte w Alexandryi wylądował w pierwszych dniach Lipca. Nasz rząd odebrał wiadomości przez rozmaite drogi, ale te nie opisuią mu ieszcze szczegułów operacyi woyskowey Buonaparta i środków oporu tamteyszych mieszkańców. 

Listy zaś prywatne za bardzo się z sobą nie zgadzaią aby im dać wiarę. Jedne donoszą, że opanowanie Alexandryi i Rosety kosztowało bardzo wiele krwi, i że wielka liczba kupców Kandyiskich w pień wyciętą została. Drugie zapewniaią, że francuzi doznali bardzo słabego oporu.

Inne znowu donoszą, że francuzi opanowali iuż Kair, który odległy iest od Alexandryi na 50 mil; gdy tymczasem rozumieiący mieć pewnieysze wiadomości twierdzą, że Buonaparte przymuszony został cofnąć się po krwawey batalii, którą stoczył z armią Bejów między Kairem i Rosetą.

Niezgadzanie się wszystkich tych wiadomości iest nową przyczyną trzymać się doniesień urzendownych, które Porta odebrała z Damięty pod datą dnia 18. Lipca. Te mówią, że francuzi oszańcowali się w okolicach Rosety o 10 mil od Alexandryi w oczach armii Bejów oddaloney tylko o pół milę od ich obozu.

Niespokoyność panuie tu ciągła. Policya używa środków, aby przeszkodzić, żeby lud nie rzucił się na przytomnych tu francuzów, z któremi Porta postępuie sobie ieszcze z umiarkowaniem. Jednakowoż wydała odezwę do wszystkich prowincyów, którey wstęp zawiera w sobie wyrazy okazuiące gniew iey przeciw Francyi. Daley nazywa postępek Francuzów czynnością nayniesłusznieyszą, i przeciwną traktatom; na koniec przepisuie środki odporne i zaczepne.

z Konstantynopola d. 15. Sierp.

Porta odebrała rapport z Kairu datowany dnia 28. Lipca, w którym donoszą, że liczna armia Arabów uderzyła na woyska francuzkie pod generałem Buonaparte, 8000 francuzów trupem położyła i raniła, a 2000 w niewolą zabrała. Reszcie francuzów oprzeć się mieli Mamelucy. Francuzki konsul w Kairze i bawiący się tam francuzi zostali aresztowani.

Oczekuiemy potwierdzenia tego rapportu, gdyż podobne doniesienia tureckie bardzo bywaią przesadzane.

Obwieszczenie

Łapanie i przedawanie słowików tak bardzo się w tey prowincyi zagęściło, iż wielu uważaią to za proceder do życia. Nie można zaś tak iak w dawnieyszych prowincyach Pruskich dłużey na to pozwalać, owszem zakazuie się ninieyszym obwieszczeniem, żeby nikt nie ważył się słowików w kraiu w borach lub ogrodach chwytać i przedawać, albo też z gniazd wyimować, a to pod karą talarów pięciu, lub też proporcyonalną cielesną karą. Która kara za powtórnym przestąpieniem tego zakazu podwoiona bydź ma. Officialiści departamentów Leśniczego i Łowczego, iako też policyini ściśle tego przestrzegać maią, żeby się ninieyszemu zakazowi nie sprzeciwiano. Delatorom zaś, nareszcie z zataieniem ich nazwiska połowa kary pieniężney lub równa nadgroda w tym razie, kiedy by przestępca karą cielesną ukarany został, za każdym dowiedzionym przestępstwem wypłacona będzie. Co się tyczy słowików i tak nazwanych sprosserów z innych kraiów wprowadzanych, tych na przyszłość inaczey wprowadzać i przedawać nie będzie można tylko kiedy wprowadzaiący one, zwyczaynemi zaświadczeniami zwierzchności okażą, iż ie prawdziwie w tamtym kraiu połapali i z tamtąd sprowadzili. Dla czego tak owym poddanym za przyiściem ich, od policyiney zwierzchności oznaymiono bydź musi z oświadczeniem, iż w niedostatku takowey legitymacyi słowiki i tak nazwane sprossery konfiskacie podpadaią. W Poznaniu dnia 28. Lipca roku 1798

[Gazeta Południowo-Pruska 1798.09.15 Nr 74]

Uroki dawnej prasy (169)

z Włoch d. 19. Sierpnia

Podług doniesień z Medyolanu niespokoyność umysłów coraz bardziey się tam powiększa.

z Austryi d. 28. Sierpnia

O teraźnieyszym Cesarzu Tureckim Selimie III czytamy następuiące wiadomości:

Ma lat 37. I posiada tron od lat 9. Jest urodny; zna dosyć dobrze charakter i interess europeyskich xiążąt. Jego ciekawość do politycznych interessów Europy wzbudzoną została w iego rozmowach z Rachibem Effendym, cesarskim historyografem, który po ostatniey woynie posłem był w Wiedniu. Jego faworyci korzystaią z ocuconey w nim ciekawości, wpaiaiąc w niego przy każdey okoliczności coraz dokładnieysze wiadomości interessów politycznychEuropy. Celem panuiącego teraz w Seraiu systematu iest zwrócić nieograniczoną niegdyś władzę Wielkiego Wezyra do pewnych karbów i ścieśnić iego wpływ. Już Wielki Wezyr iest tylko prostym członkiem rady wielkiey, albowiem Sułtan Wielki sam przyimuie interessa i zasiąga zdania od wielu osób.

Selim III nie był edukowany stosownie do polityki Seraiu iako niewolnik państwa. Jego poprzednik kazał go pod swymi oczyma iako kochaiący oyciec edukować; a ten każe znowu edukować z wdzięczną troskliwością swoich dwóch synów, iedynych dziedziców tronu, z których każdy osobne ma pokoie, 60. osób do usługi i około 50,000. złotych dochodu.

z Londynu d. 28. Sierpnia

Nasze pisma publiczne zawieraia w sobie niektóre anegdoty, które warte są, bydź wiadome publiczności z przyczyny swey osobliwości:

Nasze gusta i zwyczaie, mówi iedno z nich, rozciągaią się bardzo daleko. Ogłoszono iuż, że nasze woyska ustanowiły kluby i igrzyska konne w przylądku dobrey nadziei. Dowiaduiemy się, że winowaycy wskazani na wygnanie do Botany Bay na morzu południowym wybudowali teatr, który kosztował tylko 100 gwineów. Są oni nie tylko iego architektami ale i aktorami. Cena pierwszego mieysca iest ieden szeląg; możno płacić pieniędzmi, mąką, albo inną iaką żywnością. Przy odbiciu się od tey wyspy ostatniego okrętu dawali komedyą na zysk iedney żołnierki, którey mąż utopił się. Zebrali z niey 12 gwineów; summę dosyć znaczną podług mieysca i okoliczności.

z Londynu d. 28. Sierpnia

Francuzi wylądowali w Killaly (*) w połnocney Irlandyi w 1000 do 1200 ludzi, zawinąwszy tam na 3 fregatach; opanowali miasto, wzięli biskupa z dwiema iego synami, część regimentu xiążęcia Wallii i milicyi w niewolą. Nie znaleźli żadnego  oporu, gdyż mało w tey okolicy znaydowało się woyska. Francuzi zaczęli się natychmiast szańcować. Prywatne listy mówią, że ieszcze 5 liniowych okrętów, 8 fregat i 30 transportowych statków do brzegów Irlandskich zawinęło. Pierwsze 3 fregaty miały wysadzić 5000 woyska. Dodaią, że w odnodze Sligo 30 mil od Killaly i w Longswilly o 90 mil od Sligo woyska francuzkie wylądowały.

Powiadaią także, że francuzi wysadzili na ląd 200 indzynierów i robotników, którzy zaraz zaczęli zbroić obydwa brzegi odnogi Killaly, i tym końcem wiele ciężkiey artyleryi przywieźli. Ledwo kilka godzin pobawili w kraiu, aliż ich linia zyskała zaraz ogromną postać, i wystawiła wielki park artyleryi, w którey środku wieie zielona chorągiew Irlandcka.

W Longswilly milicya porażoną bydź miała. Oprócz tych francuzów, którzy wylądowali, spodziewaią się ieszcze w Irlandyi 20,000 francuzkiego woyska, które z rozmaitych portów wypłynęło. Oprócz biskupa, iego żony i dzieci wzięli francuzi wiele szlachty w niewolą, ale się z nią dobrze obchodzą.

Rozmaite wiadomości

Wynalazek telegrafów nie iest nowy. Jeszcze w starożytnych wiekach widziano ich przykłady. Wegecyusz, pisarz wieku czwartego mówi w swoim dziele o sztuce woienney miedzy innemi: "Na wieżach zamków albo miast wystawiaią się balki, które nachylaią do góry albo na doł, a ich rozmaite nachylenia daią poznać, co się dzieie." Izalisz te wyrazy nie zawieraią w sobie całego opisu telegrafu?

Jeden emigrant francuzki znacznego urodzenia ogłosił w Hamburgu, iż chce podiąć się pracy fryzowania dam Hamburskich, ale pod tym warunkiem, aby były 1. piękne 2. młode 3. przy operacyi tylko same, 4. i płaciły za każdy raz po 2 dukaty.

(*) - Killala Bay